دادگاه صلح یک نهاد جدید قضایی است که بموجب قانون شورای حل اختلاف مصوب شهریور ماه ۱۴۰۲ پیش‌بینی‌شده است و از حیث ماهیت متفاوت از سایر دادگاه‌ها و محاکم است.
دادگاه صلح جایگزین رسیدگی در شورای حل اختلاف شده‌است و شورای حل اختلاف دیگر حق رسیدگی ماهوی به هیچ دعوایی را ندارد و شورای حل اختلاف فقط محلی است برای صلح و سازش درصورتی‌که در گذشته شورای حل اختلاف در کنار دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به بعضی از دعاوی مثلاً دعاوی مالی منقول تا ۲۰ میلیون تومان یا دعاوی کیفری تعزیری درجه ۸ آن‌هم مجازات جزای نقدی را داشت.
طبق قانون جدید دادگاه صلح تمامی صلاحیت های شورای حل اختلاف براساس قانون سابق به‌علاوه صلاحیت‌های جدیدی که قانون‌گذار برای آن پیش‌بینی کرده‌است را دارا میباشد.
براساس این قانون دادگاه ابتدا باید پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع دهد چنانچه رسیدگی در شورای حل اختلاف منجر به صلح و سازش نشد یا در شورا امکان اخذ تصمیم مقتضی نبود و یا یکی از طرفین دعوا با ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف مخالفت کرد دادگاه صلح رأساً به دعوای مطروحه رسیدگی خواهد کرد.
صلاحیت دادگاه‌های صلح
۱__ دعاوی مالی تا نصاب ۱۰۰ میلیون تومان در صلاحیت دادگاه صلح میباشد.مثلاً برای مطالبه طلب به مبلغ ۸۰ میلیون تومان باید به دادگاه صلح مراجعه کرد.
۲__در دعاوی راجع‌به جهیزیه و مهریه و نفقه به شرطی که مستقلاً مطرح شود و خواسته زیر یکصد میلیون تومان باشد
۳__ دعاوی تصرف عدوانی و مزاحمت ملکی یا ممانعت از حق موضوع مواد ۱۵۶ تا ۱۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی که سابقاً به‌صورت کلی در دادگاه‌های عمومی مطرح می‌شدند ولی اکنون در دادگاه صلح مطرح می‌شود.
۴__حصر وراثت تحریر ترکه, مهروموم ترکه و رفع آن, در دادگاه صلح مطرح می‌شود ولی تقسیم ترکه کماکان در صلاحیت دادگاه عمومی میباشد.
۵__ تأمین دلیل که سابقاً در شورای حل اختلاف مطرح می‌شده اکنون در صلاحیت دادگاه صلح میباشد.
۶__ دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها که صلاحیت رسیدگی به آن دادگاه صلح میباشد .
۷__ اعسار از پرداخت محکوم‌به درصورتی‌که دادگاه صلح نسبت‌به اصل دعوا رسیدگی کرده باشد در صلاحیت دادگاه صلح میباشد.
۸__ تقاضای سازش موضوع ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی در صلاحیت دادگاه صلح میباشد, بدینصورت که طرف دعوا حق دارند که طرف مقابل خود را برای سازش دعوت کند که در این مورد پرونده در دادگاه صلح رسیدگی می‌شود.
۹__ رسیدگی به دعاوی اصلاح شناسنامه ، استرداد شناسنامه ، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی ، الزام به اخذ پایان کار ، اثبات رشد ،الزام به صدور شناسنامه ، تصحیح و تغییر نام ، با دادگاه صلح میباشد.
در دو مورد در جرایم کیفری منبعد دادگاه صلح به این‌گونه جرایم رسیدگی می‌کند.
الف)تمام جرایم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه ۷ و ۸ در دادگاه صلح رسیدگی می‌شود ضمن اینکه دیگر نیازی به صدور کیفرخواست و طرح در دادسرا ندارد و مستقیماً در دادگاه صلح به آن رسیدگی می‌شود .
ب) جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرایم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادف رانندگی به موجب این قانون در صلاحیت دادگاه صلح قرارگرفته است ، بطوری که دادگاه صلح حق صدور حکم محکومیت به پرداخت دیه کامل مجنی علیه را خواهد داشت.
__دادگاه صلح می‌تواند در ساعات غیراداری و روزهای تعطیل نیز به دعاوی رسیدگی نماید.
__رسیدگی به دعاوی غیرمالی در صلاحیت دادگاه صلح نیست مگر همان‌گونه که گفته شد دعاوی تصرف عدوانی ومزاحمت و ممانعت از حق و تخلیه عین مستأجره و حصر وراثت ، تحریر ترکه، مهروموم و رفع آن و تأمین دلیل.
__ دادگاه‌های صلح راجع‌به دعاوی دوست دولتی و مؤسسات عمومی غیردولتی مثل شهرداری صالح به رسیدگی نیست البته استثنائاً نسبت‌به دعاوی اصلاح شناسنامه و تغییر نام که خوانده آن ثبت احوال است صالح خواهد بود.
__ احکام محکومیت بیش است ۵۰ میلیون تومان در دادگاه تجدیدنظر استان قابل تجدیدنظرخواهی است .
